Ulrich Seidl i ja, to nigdy nie była prawdziwa miłość. I nie będzie, chyba, że reżyser dostąpi nagłej przemiany osobowości oraz zainteresowań. Naturalistycznie ukazane historie o nierzadko skrajnych sytuacjach i postaciach przy specyfice wykorzystania możliwości operatorskich, to dla mnie po prostu za dużo. Czasami mam wrażenie, że autor wynajduje w mojej podświadomości rzeczy, których absolutnie nie chciałabym sobie nawet wyobrażać, a potem wrzuca je na ekran, okraszając słowem „dokument”. Tak tylko, żeby mnie pognębić. Nie inaczej było w „W piwnicy”.

W kulturze austriackiej piwnica ma zupełnie inne znaczenie, niż w Polsce. Dla nas, to głównie miejsce przechowywania roweru czy weków; dla Austriaków, to nierzadko centrum międzyludzkich interakcji. Seidl zabiera więc widzów do austriackich piwnic, kreśląc obraz nie tylko poszczególnych jednostek, ale również narodu w ogóle. Od ascetycznej pralni, przez dziuplę dla młodzieży, aż do pokoju seksualnych zabaw; od sali prób, przez schowek dla lalek-dzieci, aż do nazistowskiego ołtarzyka.

Seidl krok po kroku realizuje założony plan. Niektóre z piwnic i ich właścicieli prezentuje raptem przez kilka sekund, nad innymi pochyla się i tworzy z nich przypadki wiodące. Z typowym dla siebie umiłowaniem dziwności i perwersji bardziej szczegółowo decyduje się zaprezentować przede wszystkim to, co może szokować lub obrzydzać. Opakowuje to jednak w statyczne, bardzo symetryczne kadry, które formułują swoistą opozycję tego, co widać (harmonia, ład) i tego, co ukryte (wszystkie brudne sekrety).

Brzmi to całkiem interesująco i intrygująco, ale ostatecznie wypada dość miernie. Jakkolwiek obecność nazizmu w austriackich piwnicach przeraża (zwłaszcza, że portrety Hitlera czyści się zmiotką do kurzu w kolorze niemieckiej flagi), a seksualne potrzeby ludzi przytłaczają (najlepiej nie posilać się przed seansem), to nie jest to nic nowego. Tematy masochizmu, sadomasochizmu i prezentacja całej gamy analnych zabawek zostały już dawno przepracowane. Seidl chciał pokazać, że każdy ma swoją mroczną stronę, tymczasem wypadło nie mrocznie, a nudno.

Z perspektywy dokumentalnej (no prawie dokumentalnej, bo część została mimo wszystko zainscenizowana) Seidl wyprowadza autodestrukcyjny cios, godząc w naród austriacki. Ukazuje nie tylko śmiesznych, nierzadko zakompleksionych rodaków, ale i wrzuca ich w sytuacje, z których nie są w stanie wykaraskać się bez swoistej formy poniżenia. Jest jednak i tak, że reżyser nikogo palcem nie wytyka. Daje bohaterom szansę pokazania siebie, prawdziwego siebie, i zaistnienia w formie ukrywanej w domowych podziemiach. A, że niektóre potwory lepiej byłoby zostawić w szafie, to już zupełnie inna sprawa…

To, co mnie osobiście zaintrygowało w konstrukcji „W piwnicy”, to powracający motyw zamykania i otwierania drzwi. Ci bohaterowie, którym Seidl zdecydował się poświęcić więcej miejsca, sami wiodą widza do skrytek i na jego oczach wkładają do zamków klucze, rozglądają się lub szybko wchodzą do środka, po czym znowu trzaskają drzwiami. Zdaje się, że twórca mimo wszystko stawia między odbiorcami a postaciami z „W piwnicy” pewien mur poznawczy na zasadzie: to, że coś o mnie wiesz, nie znaczy, że mnie znasz; nie wpuściłem cię do mojej piwnicy.

Mnie, zdecydowanie nie-fankę Ulricha Seidla, film zmęczył, znudził i chwilami obrzydził. Poznawanie sekretów i dziwactw innych kultur – jestem na tak ­– ale czy naprawdę coś bym uroniła nie widząc mężczyzny z owłosionymi plecami, wylizującego sedes? Koncepcja wydaje się świetna, sposób opowiedzenia historii jest raczej przeciętny, a sfera wizualna przewidywalna dla każdego, kto z reżyserem miał wcześniej styczność. Zdecydowanie, nawet przy moim braku sympatii dla tego twórcy, liczyłam na coś więcej.