Chociaż utarło się mówić, że zielony jest symbolem nadziei, to okładka wspomnianej powieści nie budzi przyjemnych skojarzeń. Być może dlatego, że przedstawiona na niej w dwóch wariantach kobieca postać z rozwianymi włosami i rękami ułożonymi wzdłuż ciała nie wydaje się wcale pełna nadziei, a wprost przeciwnie. Wrażenie potęguje przerzucenie do góry nogami drugiej z sylwetek – odwrócenie porządków wiąże się przecież zwykle z pewną niepewnością, odstępstwami od normy i nawet jeżeli kontrolowanym (jak np. karnawał) to jednak szaleństwem. Poza tym zieleń to również (w połączeniu z szarością) barwa choroby oraz (w wersji intensywnej) jadu lub trucizny. Nie wierzycie? Zapytajcie dzieci, one z pewnością wiedzą, jaki kolor mają złe mikstury wiedźm z bajek.

Z opisu zamieszczonego z tyłu obwoluty można by wywnioskować, że „Nigdy nie jesteś sama” to historia przede wszystkim o postępującej chorobie psychicznej niejakiej Anieli. Niemal przez połowę utworu zastanawiałam się, czy to już ten moment, czy to właśnie w tym rozdziale uwidoczni się wreszcie wskazywane w blurbie szaleństwo. Okazało się jednak, że wbrew zapewnieniom – jakkolwiek motyw zaburzeń psychicznych ostatecznie się pojawia – powieść skupia się po prostu na kobietach. Adwent snuje niespieszną historię o losach matki i jej czterech córek. Każda z nich musi zmierzyć się z innymi doświadczeniami, podjąć odmienne decyzje, przemyśleć kształt swojego życia. Jako dzieci, nastolatki, młode dorosłe i wreszcie dojrzałe kobiety mierzą się z typowymi ludzkimi doświadczeniami – miłością, usamodzielnianiem, pracą, stabilizacją i ostatecznie ustatkowaniem.

Muszę przyznać, że „Nigdy nie jesteś sama” od początku budziła w mnie mieszane uczucia i nie zmieniło się to nawet po lekturze. Z jednej strony wreszcie trafiłam na historię, której autorka nie zapomniała o warstwie językowej. Chociaż Adwent nie funkcjonalizuje wybranego stylu – dość poetyckiego, trzeba przyznać – i mimo zmiany narratorów nie transformuje wypowiedzi, to na tle innych lektur obyczajowych, z którymi zapoznawałam się w ostatnim czasie, wypada naprawdę ciekawie. Nie jestem przekonana, czy potrafiłabym ocenić to zjawisko w skali „lepiej-gorzej”, ale z pewnością było to doświadczenie odświeżające i z bliżej nieokreślonych przyczyn magnetyczne. Z magnetyzmem wiąże się druga strona ogólnej oceny moich wrażeń. Powieść Adwent jest bowiem, przynajmniej przez pierwsze 100 czy 150 stron, zwyczajnie… nudna i gdyby nie niejasne powody przyciągania stylem, to najpewniej nigdy bym jej nie skończyła.

Podobnej dualności wrażeń doświadczyłam również w sferze rozwoju fabularnego oraz ogólnego obrazu kobiet i kobiecości. I znowu: z jednej strony autorka przekonująco rozwinęła temat postępującej choroby psychicznej. Z odpowiednią wrażliwością i dokładnością przedstawiła rozbudowany ciąg przyczynowo-skutkowy, który doprowadził Anielę do ostatecznego załamania. Subtelnie, niemal niezauważalnie – często pośrednio, a nie bezpośrednio – wykreowała obraz odizolowanej, niepewnej siebie dziewczyny od młodości skazanej na niskie oczekiwania i radość z przeciętności, choć przecież Aniela wiele miała światu do zaoferowania. Po prostu, niezmiennie kurczowo trzymający się wizualnej i audialnej przebojowości zamiast cichej skrupulatności i wrażliwości, świat niewiele miał do zaoferowania jej. Zresztą nie tylko jej. Świat Adwent – podobnie jak nasz rzeczywisty – rozmija się bardzo z tym, jak pragnęliby widzieć go młodzi ludzie od maleńkości zachęcani do marzeń. Większość, zarówno w książce jak i w życiu, zwłaszcza marzycieli, czeka bolesne spotkanie z twardością betonu wielkich korporacji albo szarych sklepowych posadzek.

No i wreszcie, druga strona i to, co mnie w „Nigdy nie jesteś sama” zdenerwowało, czyli obraz kobiet. Przeraża fakt, że w powieści Adwent kobiety w zasadzie nie istnieją bez mężczyzn. Matka przygasa po śmierci męża i już nigdy nie znajduje szczęścia. Agata wciąż szuka faceta-protezy, który zastąpiłby jej ojca i chociaż osiąga sukcesy zawodowe, to wciąż czuje się niespełniona, bo wie, że w jej wnętrzu zieje wielka czarna dziura, dla której osiągnięcia w pracy są tylko miernym substytutem szczęścia. Milka rezygnuje ze studiów tuż przed obroną, bo rok usychania z tęsknoty za ewidentnym półgłówkiem, który wyemigrował do Anglii, to dla niej za dużo. Później „za dużo” to dla niej również łączenie obowiązków matki i żony z samorealizacją. Róża z utęsknieniem wzdycha za partnerem, który porzucił ją w momencie, gdy ta potrzebowała go najbardziej – jak gdyby nie znała swojej wartości. A Aniela? Ją „mężczyzna uratował”. Nie lekarze, leczenie, siostry czy prywatne postanowienie, a mężczyzna właśnie. Żadna z kobiet nie umie znaleźć sensu w sobie, nie potrafi czuć się szczęśliwa bez mężczyzny. Nie chodzi mi tutaj o gloryfikowania samotności i samodzielności rozumianej jako życie solo, ale o to by, nie budować fałszywej wizji świata, w którym jedyną właściwą drogą jest życie z kimś. No, dobrze. Powiedzmy nawet, że przesadzam i że to wszystko to tylko romantyczny duch, w którym każdy musi albo znaleźć swój miłosny happy end albo nosić w sobie idealistyczną wizję już przeżytej miłości.

Tego samego nie można jednak powiedzieć o zdecydowanie najbardziej niepokojącym fragmencie powieści Adwent, w którym to bohaterka – z włosami związanymi w kucyk, ubrana w szare i niedopasowane ciuchy – spotyka się na ulicy z pytaniem o to, jakiej jest płci. Przyznaję, że mnie ta wypowiedź zdziwiła, ale uznałam, że i z głupszymi teksami płynącymi z ust podpitego towarzystwa można się mieć doczynienia, więc dałam nawet pisarce plusa za życiową autentyczność. Okazało się jednak, że autorka wzięła sobie sprawę stylizacji bardzo do serca. Wkrótce więc, gdy w życiu bohaterki pojawia się promyk radości – w postaci mężczyzny rzecz jasna – kobieta postanawia zamienić bure łachy na prawdziwie kobiece stroje. Więcej, postanawia się nawet nauczyć malować. Dopiero po takiej zewnętrznej przemianie czuje się wartościowa i pełna, czuje się kobietą. Serio? Zrozumiałabym jeszcze, gdyby postać ta wcześniej wykazywała zainteresowanie fatałaszkami i powrót do tego hobby był synonimem powrotu do zdrowia, ale od początku powieści było wręcz przeciwnie. Poza tym, co to za pomysł, żeby za symbol prawdziwej i pełnej przemiany przyjmować kolorystyczne bogactwo ubrań? Że niby barwnie przyodziane kobiety nie popełniają samobójstw albo nie mają depresji? A może po prostu tylko w kolorowych ciuchach mogą czuć się kobietami?

Chciałabym żyć w świecie, w którym każdy człowiek niezależnie od płci zna swoją wartość i nie uzależnia jej od drugiej istoty. W świecie, w którym i w worku po kartoflach patrzyłoby się na siebie z dumą i szacunkiem. W świecie, w którym wybór miłości nie wiązałby się z przymusem poświęcenia i porzucenia własnych marzeń, w świecie partnerstwa, współpracy i pomocy. W świecie równości. Nie będzie jednak takiego świata dopóki w niego nie uwierzymy, a utrwalanie równie szkodliwych wizji hierarchii społecznej i obrazu płci (i kobiet, i mężczyzn, bo w książce Adwent ci drudzy przedstawiani często są jako tchórze, kanciarze i egoiści, więc też powinni czuć się dotknięci) wcale w tym nie pomaga. Chociaż więc Renata Adwent początkowo ujęła mnie nietypowym językiem, ostatecznie mnie nie oczarowała, a rozczarowała.