W mitologii greckiej „chaos” znaczył tyle, co „próżnia” (to wielkie „nic” przed pojawieniem się ludzkiego świata). Niemal fowistyczna okładka z cieniem chłopaka stojącego na linii trasy pociągu dzięki bogatej palecie barw odsyła nas do uczuć, które mogą towarzyszyć człowiekowi podczas rozważań podobnie pojmowanego chaosu: niepewności, zagubienia, frustracji, strachu, ale też podziwu czy zachwytu. Jeśli takie klimaty robią na was wrażenie, to warto zerknąć do portfolio Tithi Luadthong (pseudonim: Grandfailure), z którego pochodzi okładkowa grafika.

Emocje wyłaniające się z ilustracji na okładce powieści doskonale korespondują z jej treścią. „Między nami chaos” to historia zagubionego osiemnastolatka, który w krótkim czasie traci wszystko, co jest dla niego ważne – dziewczynę, przyjaciela i szansę na dobre studia. W momencie, w którym poznaje go czytelnik, Arthur – z powodu swoich autodestrukcyjnych zachowań – zostaje odesłany przez ojca do wujostwa. To ma być dla niego czas na dojście do siebie, poukładanie sobie w głowie i rozwiązanie dręczących go problemów. Rodzinną terapię przerywa jednak tajemnicze znalezisko – dziennik zmarłego przed pięciu laty dziadka Arthura, sławnego pisarza, który na tydzień przed śmiercią wyruszył w tajemniczą podróż, nikogo nie informując o swoich zamiarach i celu. Chłopak postanawia odtworzyć trasę dziadka i zrozumieć jego motywacje. Nie wie, że zmieni go to na zawsze.

„Między nami chaos” to typowa powieść drogi – podróż bohatera odbywa się nie tylko w wymiarze fizycznym, ale też psychicznym i metaforycznym. Podążając tropem dziadka, Arthur zaczyna dostrzegać sens we wcześniej niejasnych zachowaniach członka rodziny. Wyciągnięte wnioski inspirują go do świeżego spojrzenia na własne życie, ale też na świat w ogóle. Dzięki napotkanym osobom pozwala sobie na rozmyślanie o kwestiach, które wcześniej wydawały mu się oczywiste. Wbrew planom jego ojca to nieustanny ruch i działanie, a nie ukrywanie się przed światem, pozwala Arthurowi przepracować własną traumę. Wszystko to wypada dość przekonująco tylko wtedy, jeżeli weźmiemy historię w nawias ponadprzeciętnej wrażliwości bohatera i spoglądania na świat przez pryzmat jego poetyckiego pojmowania.

Zresztą proza splata się tutaj z poezją. Poza historią referowaną w pierwszej osobie przez Arthura czytelnik śledzi przerywniki w postaci fragmentów utworów jego wybitnego dziadka. Są to dość długie, specyficzne w stylu i bogate w metafory partie tekstu, które spowalniają nieco lekturę z powodu swojego kontemplacyjnego charakteru (nie żeby historia protagonisty była wyjątkowo dynamiczna – jak to w powieściach drogi bywa, ta też skłania raczej do lektury przerywanej rozważaniami o sobie i świecie). Ich sens staje się tak naprawdę jasny dopiero z czasem. Wydaje mi się, że charakterystyczna fabuła i znaczenie dla niej wierszy dziadka młodego Arthura sprawiają, iż warto byłoby poddać „Między nami chaos” drugiemu czytaniu – z pewnością bardzo różniłoby się znaczeniowo od pierwszej lektury.

Do ponownej lektury książki Millera zachęca też jej gatunkowy flirt z realizmem magicznym. Protagonista sprzeczający się z widmami, obecność tajemniczej organizacji oraz dziwne postaci, jakie bohater napotyka na swojej drodze – to wszystko intryguje, może nawet stanowi główny napęd procesu czytania, ale też niepokoi. Gdy z czasem zaczynamy rozumieć przyczynę występowania chociaż części z tych zjawisk, orientujemy się, że nie zwracaliśmy wystarczającej uwagi na te szczegóły, na które powinniśmy.

Miller sięga w swojej debiutanckiej powieści po bardzo ważne, a jednocześnie wymagające odwagi tematy. Z jednej strony „Między nami chaos” to niezwykle ciekawe i życiowe studium przypadku choroby Alzheimera – nieuleczalnego wciąż schorzenia neurodegeneracyjnego, które nie tylko stopniowo pozbawia pacjenta wspomnień, ale też prowadzi do stałych zmian w jego zachowaniu (często również agresji). Na chorobę tę cierpi kilkadziesiąt milionów ludzi i z roku na rok diagnozowana jest u coraz większej liczby osób. Z drugiej strony – co dla polskiego czytelnika może nie być jasne – Miller niejako przepisuje jedne z najważniejszych elementów historii Stanów Zjednoczonych, czyli ruchy kontestacyjne. Pisarz odwołuje się do protestów przeciwko wojnie w Wietnamie oraz pisarzy beatników. By w pełni docenić „Między nami chaos”, trzeba wiedzieć coś o takich postaciach, jak Kerouac czy Ginsberg, a także orientować się w wydarzeniach politycznych Ameryki, zwłaszcza z przełomu lat 60. i 70. Inaczej umknie czytelnikowi sporo sensów, choć oczywiście i bez tego lektura powieści Millera ma wiele do zaoferowania.

Nie rozumiem za bardzo, szczególnie w kontekście równie nieoczywistych tropów interpretacyjnych, sprzedawania „Między nami chaos” jako powieści młodzieżowej. Jasne, bohater to osiemnastolatek i ma również problemy typowe dla swego wieku, ale obawiam się, że większość odbiorców, którzy odpowiedzą na podobną reklamę, będzie – jeśli nie rozczarowana i zawiedziona – przynajmniej zaskoczona. Co więcej, młody odbiorca, który liczy na przystępną młodzieżową dykteryjkę, może nie mieć po prostu kompetencji do zrozumienia tej powieści. Jest też drugi problem – grupa docelowa „Między nami chaos”, zwiedziona określeniem powieści literaturą młodzieżową, zwyczajnie po nią nie sięgnie. Być może właśnie dlatego debiut Millera przemknął bez większego echa. Szkoda.